Τα ιστορικο-πολιτικά δεδομένα που δημιούργησαν μία «διπλή απειλή» και το κλειδί για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Ανάλυση για τη Voria.gr του καθηγητή Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Γ.Βοσκόπουλου
του Γιώργου Βοσκόπουλου*
Το φαινόμενο της Αραβικής Άνοιξης χαιρετίστηκε ως ένα καταλυτικό γεγονός σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Στο πρώτο αφορούσε τις αλλαγές σε επίπεδο καθεστώτων και διακυβέρνησης που πραγματοποιήθηκαν στις εσωτερικές οργανωτικές δομές των χωρών αυτών. Το δεύτερο αφορούσε τις νέες ισορροπίες σε βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή και το τρίτο τα νέα δεδομένα στο πεδίο της διεθνούς ασφάλειας. Ως μία μεταβατική διαδικασία εκτιμήθηκε, μάλλον αφελώς, ότι η ανατροπή των καθεστώτων αυτών θα ενίσχυε τη διεθνή ασφάλεια και θα δημιουργούσε συνθήκες διάχυσης της δημοκρατίας στον Μουσουλμανικό κόσμο.
Αντίθετα, ωστόσο, οι μεταβολές αυτές λειτούργησαν ως δεξαμενές εσωτερικής αστάθειας οι οποίες δημιούργησαν ένα ρευστό περιβάλλον σε επίπεδο περιφέρειας. Η Αραβική Άνοιξη συνιστούσε εξ αρχής μία μεταβατική περίοδο μέσα από την οποία εκ των πραγμάτων θα προέκυπταν προκλήσεις ή / και απειλές, αφού δεν ήταν σαφές ποιες δυνάμεις θα ανέλθουν στην εξουσία. Η μετα-αποικιακή τάξη πραγμάτων στις χώρες αυτές ανετράπη με αποτέλεσμα ριζοσπαστικές δυνάμεις να εμπλακούν σε ένα παιχνίδι διεκδίκησης της εξουσίας.
Ισλαμικό Κράτος: ιστορικο-πολιτικά δεδομένα
Ο στόχος των τζιχαντιστών είναι να δημιουργήσουν ένα Ισλαμικό Κράτος (al-dawlah al-islamīyah) στη Συρία και το Ιράκ, έναν πυρήνα ριζοσπαστισμού. Ο στόχος αυτός καθ’ εαυτός συνιστούσε μία πρόκληση σε επίπεδο εδαφικού καταμερισμού και αφοσίωσης σε μία εδαφική βάση. Οι εμπνευστές της (ριζοσπαστικοί Σουνίτες) αποτελούν μια ομάδα η οποία εν μέρει αποστασιοποιήθηκε από την Αλ Κάιντα, καθώς έθεσε ως πρωταρχικό της στόχο τη δημιουργία μίας οντότητας και όχι τη διεξαγωγή ενός πολέμου κατά των ΗΠΑ. Οι δεσμοί των μαχητών της με την Αλ Κάιντα διατηρούνται, ενώ παράλληλα στηρίζονται από κύκλους ακραίων Σουνιτών.
Η ανάλυση των δηλώσεων τους μπορεί να καταδείξει τους στόχους τους αλλά και τον τρόπο με τον οποίο διεμβολίζουν την εδαφική χωροταξία της περιοχής: «Αυτά δεν είναι τα πρώτα και μοναδικά σύνορα που θα καταργήσουμε, θα ακολουθήσουν και άλλα (Ιράκ, Ιορδανία και Λίβανος)». «Το Ισλαμικό Χαλιφάτο θα απελευθερώσει την Παλαιστίνη. Δεν βρισκόμαστε εδώ απλά για να αντικαταστήσουμε μία δυτικοτραφή συμμαχία. Η τζιχάντ που διεξάγουμε είναι άξια θαυμασμού. Αγωνιζόμαστε για να καταστήσουμε το λόγο του Αλλάχ το υψηλότερο αγαθό» «Δεν υπάρχει στρατός στον κόσμο που να μπορεί να αντισταθεί στους στρατιώτες του Ισλάμ».
Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ): μία διπλή απειλή
Η προσπάθεια δημιουργίας ενός Ισλαμικού Κράτους σταδιακά αλλά σταθερά εξελίχθηκε σε μία μείζονα περιφερειακή (σε πρώτη φάση) απειλή. Ο εκπρόσωπος του Ιρακινού Στρατού Qassim Atta υποστήριξε ότι «οι διακηρύξεις και δηλώσεις των τζιχαντιστών δεν αποτελούν ένα μήνυμα μόνο προς το Ιράκ και τη Συρία αλλά και προς ολόκληρη την περιοχή και τον κόσμο. Το ΙΚ αποτελεί απειλή για όλες τις χώρες. Πιστεύω ότι οι ηγέτες τους αφού διαβάσουν την διακήρυξη τους θα αλλάξουν γνώμη για το μέγεθος της απειλής αφοί με αυτές διεκδικούν την αφοσίωση των Μουσουλμάνων στην ηγεσία του ΙΧ».
Η δράση τους σε συνδυασμό με την αμφισβήτηση των συνόρων στην περιοχή οδήγησε αντανακλαστικά σε ετερόκλητες συνέργειες όπως αυτή ανάμεσα στην Ιορδανία και το Ισραήλ. Σύμφωνα με δήλωση Ιορδανού υψηλού αξιωματούχου «υπάρχει πολύ καλή συνεργασία ανάμεσα στην Ιορδανία και το Ισραήλ στην κοινή προσπάθεια αντιμετώπισης του ΙΚ αλλά και άλλων ριζοσπαστικών δυνάμεων που συνιστούν κοινή απειλή για τις δύο χώρες».
Αντίθετα, ωστόσο, οι μεταβολές αυτές λειτούργησαν ως δεξαμενές εσωτερικής αστάθειας οι οποίες δημιούργησαν ένα ρευστό περιβάλλον σε επίπεδο περιφέρειας. Η Αραβική Άνοιξη συνιστούσε εξ αρχής μία μεταβατική περίοδο μέσα από την οποία εκ των πραγμάτων θα προέκυπταν προκλήσεις ή / και απειλές, αφού δεν ήταν σαφές ποιες δυνάμεις θα ανέλθουν στην εξουσία. Η μετα-αποικιακή τάξη πραγμάτων στις χώρες αυτές ανετράπη με αποτέλεσμα ριζοσπαστικές δυνάμεις να εμπλακούν σε ένα παιχνίδι διεκδίκησης της εξουσίας.
Ισλαμικό Κράτος: ιστορικο-πολιτικά δεδομένα
Ο στόχος των τζιχαντιστών είναι να δημιουργήσουν ένα Ισλαμικό Κράτος (al-dawlah al-islamīyah) στη Συρία και το Ιράκ, έναν πυρήνα ριζοσπαστισμού. Ο στόχος αυτός καθ’ εαυτός συνιστούσε μία πρόκληση σε επίπεδο εδαφικού καταμερισμού και αφοσίωσης σε μία εδαφική βάση. Οι εμπνευστές της (ριζοσπαστικοί Σουνίτες) αποτελούν μια ομάδα η οποία εν μέρει αποστασιοποιήθηκε από την Αλ Κάιντα, καθώς έθεσε ως πρωταρχικό της στόχο τη δημιουργία μίας οντότητας και όχι τη διεξαγωγή ενός πολέμου κατά των ΗΠΑ. Οι δεσμοί των μαχητών της με την Αλ Κάιντα διατηρούνται, ενώ παράλληλα στηρίζονται από κύκλους ακραίων Σουνιτών.
Η ανάλυση των δηλώσεων τους μπορεί να καταδείξει τους στόχους τους αλλά και τον τρόπο με τον οποίο διεμβολίζουν την εδαφική χωροταξία της περιοχής: «Αυτά δεν είναι τα πρώτα και μοναδικά σύνορα που θα καταργήσουμε, θα ακολουθήσουν και άλλα (Ιράκ, Ιορδανία και Λίβανος)». «Το Ισλαμικό Χαλιφάτο θα απελευθερώσει την Παλαιστίνη. Δεν βρισκόμαστε εδώ απλά για να αντικαταστήσουμε μία δυτικοτραφή συμμαχία. Η τζιχάντ που διεξάγουμε είναι άξια θαυμασμού. Αγωνιζόμαστε για να καταστήσουμε το λόγο του Αλλάχ το υψηλότερο αγαθό» «Δεν υπάρχει στρατός στον κόσμο που να μπορεί να αντισταθεί στους στρατιώτες του Ισλάμ».
Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ): μία διπλή απειλή
Η προσπάθεια δημιουργίας ενός Ισλαμικού Κράτους σταδιακά αλλά σταθερά εξελίχθηκε σε μία μείζονα περιφερειακή (σε πρώτη φάση) απειλή. Ο εκπρόσωπος του Ιρακινού Στρατού Qassim Atta υποστήριξε ότι «οι διακηρύξεις και δηλώσεις των τζιχαντιστών δεν αποτελούν ένα μήνυμα μόνο προς το Ιράκ και τη Συρία αλλά και προς ολόκληρη την περιοχή και τον κόσμο. Το ΙΚ αποτελεί απειλή για όλες τις χώρες. Πιστεύω ότι οι ηγέτες τους αφού διαβάσουν την διακήρυξη τους θα αλλάξουν γνώμη για το μέγεθος της απειλής αφοί με αυτές διεκδικούν την αφοσίωση των Μουσουλμάνων στην ηγεσία του ΙΧ».
Η δράση τους σε συνδυασμό με την αμφισβήτηση των συνόρων στην περιοχή οδήγησε αντανακλαστικά σε ετερόκλητες συνέργειες όπως αυτή ανάμεσα στην Ιορδανία και το Ισραήλ. Σύμφωνα με δήλωση Ιορδανού υψηλού αξιωματούχου «υπάρχει πολύ καλή συνεργασία ανάμεσα στην Ιορδανία και το Ισραήλ στην κοινή προσπάθεια αντιμετώπισης του ΙΚ αλλά και άλλων ριζοσπαστικών δυνάμεων που συνιστούν κοινή απειλή για τις δύο χώρες».
Μάλιστα όσο η κατάσταση στο Ιράκ χειροτέρευε τόσο ενισχυόταν η συνεργασία ανάμεσα στις δύο χώρες. Αυτό ήταν επιβεβλημένο μεταξύ άλλων καθώς στο Αμμάν πραγματοποιήθηκε διαδήλωση υποστηρικτών του ΙΚ. Η αποδοχή των τζιχαντιστών του ΙΚ προσδιορίζεται από τον τρόπο αξιολόγησης της από τους τοπικούς ηγέτες. Οι περισσότερο συντηρητικοί Σουνίτες ηγέτες του Αραβικού Κόλπου τους αντιμετωπίζουν ως μία απειλή κατά μίας τάξης πραγμάτων που τους προσφέρει πλεονεκτήματα σε επίπεδα ρόλου και παροχής τοπικής ηγεσίας.
Η δράση των τζιχαντιστών προκαλεί τρόμο στους πολίτες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ περισσότεροι από 1000 πολίτες έχουν σκοτωθεί μόνο στο Ιράκ σε διάστημα ενός μηνός, ο μεγαλύτερος αριθμός απωλειών μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη χώρα το Δεκέμβριο του 2011. Επιπλέον ο τρόπος με τον οποίο δρουν πλήττει καίρια την κεντρική εξουσία και τον κρατικό μηχανισμό. Στο πρόσφατο παρελθόν τζιχαντιστές λήστεψαν κρατικές τράπεζες αποκομίζοντας λεία 6 εκατ. Ιρακινών δηναρίων (περίπου 5 εκατ. δολάρια) καταδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο την αδυναμία της κεντρικής εξουσίας να ελέγξει το σύνολο της χώρας.
Η δημιουργία του ΙΚ παραπέμπει σε μία σαφή οργανωτική δομή μέσα από την οποία θα προκύψει μία νέα τάξη με αξιώσεις ιδεολογικής και πνευματικής ηγεσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η δομή αυτή, ως ένα μοντέλο διακυβέρνησης, παραπέμπει στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Γι ‘ αυτό το λόγο στις διακηρύξεις τους ο Baghadi αυτοαποκαλέστηκε ηγέτης των Μουσουλμάνων ανά τον κόσμο. Προκειμένου ωστόσο να λειτουργήσουν ως ο οργανωτικός και ιδεολογικός πυρήνας του Μουσουλμάνων θα πρέπει πρώτα να δημιουργηθεί η εδαφική βάση στην χωροταξία Συρίας, Ιράκ. Αυτό ουσιαστικά στοχεύει στην ακύρωση του εδαφικού διακανονισμού που δημιούργησε τα σύνορα, δηλαδή τη Συμφωνία Sykes Picot του 1916. Η δημοσίευση του βίντεο με τίτλο “End of Sykes Picot” κατέστησε σαφές ότι στόχος ήταν η συμφωνία μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας για τον προσδιορισμό των συνόρων Συρίας – Ιράκ μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Συρία και το Ιράκ αποτέλεσαν για τους τζιχαντιστές τους πλέον ευάλωτους στόχους αφού ενυπήρχαν ταυτόχρονα τρία σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, αποτελούσαν χώρες υπό κατάρρευση (failing states), δεύτερον δεν διέθεταν μια ισχυρή κεντρική εξουσία και τρίτον είναι χώρες βαθιά κατακερματισμένες εσωτερικά. Η Τρίτη παράμετρος αποτελεί και ένα κομβικό ιστορικό στοιχείο, αφού ο πολυεπίπεδος κατακερματισμός (θρησκευτικός, εθνοτικός) στον χώρο της Μέσης Ανατολής δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Τα σύνορα των κρατών θεωρείται ότι αποτελούν αποτέλεσμα της δράσης δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
Επιπλέον, τα δεδομένα επιβαρύνθηκαν από λανθασμένες επιλογές εξωγενών παραγόντων και ηγετών της περιοχής. Η στήριξη του Σιίτη Μαλίκι στο Ιράκ και η ανικανότητα του να προσφέρει ανταλλάγματα σε Σουνίτες και Κούρδους ουσιαστικά παγιοποίησε αυτό που φαινόταν αναπόφευκτο μετά την πτώση του Σ. Χουσεΐν, την άτυπη τριχοτόμηση της χώρας. Με την πολιτική του αποκλεισμού των άλλων δύο συνιστωσών της χώρας ο Μαλίκι ουσιαστικά διευκόλυνε την άνοδο του ΙΚ και των λοιπών τζιχαντιστών. Αυτό κατέστη εμφανές από τη δράση πυρήνων στο Ιράκ οι οποίοι με πράξεις βαρβαρότητας μιμούνται τους τζιχαντιστές του ΙΚ στη Συρία.
Η δράση των τζιχαντιστών προκαλεί τρόμο στους πολίτες. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ περισσότεροι από 1000 πολίτες έχουν σκοτωθεί μόνο στο Ιράκ σε διάστημα ενός μηνός, ο μεγαλύτερος αριθμός απωλειών μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη χώρα το Δεκέμβριο του 2011. Επιπλέον ο τρόπος με τον οποίο δρουν πλήττει καίρια την κεντρική εξουσία και τον κρατικό μηχανισμό. Στο πρόσφατο παρελθόν τζιχαντιστές λήστεψαν κρατικές τράπεζες αποκομίζοντας λεία 6 εκατ. Ιρακινών δηναρίων (περίπου 5 εκατ. δολάρια) καταδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο την αδυναμία της κεντρικής εξουσίας να ελέγξει το σύνολο της χώρας.
Η δημιουργία του ΙΚ παραπέμπει σε μία σαφή οργανωτική δομή μέσα από την οποία θα προκύψει μία νέα τάξη με αξιώσεις ιδεολογικής και πνευματικής ηγεσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η δομή αυτή, ως ένα μοντέλο διακυβέρνησης, παραπέμπει στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Γι ‘ αυτό το λόγο στις διακηρύξεις τους ο Baghadi αυτοαποκαλέστηκε ηγέτης των Μουσουλμάνων ανά τον κόσμο. Προκειμένου ωστόσο να λειτουργήσουν ως ο οργανωτικός και ιδεολογικός πυρήνας του Μουσουλμάνων θα πρέπει πρώτα να δημιουργηθεί η εδαφική βάση στην χωροταξία Συρίας, Ιράκ. Αυτό ουσιαστικά στοχεύει στην ακύρωση του εδαφικού διακανονισμού που δημιούργησε τα σύνορα, δηλαδή τη Συμφωνία Sykes Picot του 1916. Η δημοσίευση του βίντεο με τίτλο “End of Sykes Picot” κατέστησε σαφές ότι στόχος ήταν η συμφωνία μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας για τον προσδιορισμό των συνόρων Συρίας – Ιράκ μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Συρία και το Ιράκ αποτέλεσαν για τους τζιχαντιστές τους πλέον ευάλωτους στόχους αφού ενυπήρχαν ταυτόχρονα τρία σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, αποτελούσαν χώρες υπό κατάρρευση (failing states), δεύτερον δεν διέθεταν μια ισχυρή κεντρική εξουσία και τρίτον είναι χώρες βαθιά κατακερματισμένες εσωτερικά. Η Τρίτη παράμετρος αποτελεί και ένα κομβικό ιστορικό στοιχείο, αφού ο πολυεπίπεδος κατακερματισμός (θρησκευτικός, εθνοτικός) στον χώρο της Μέσης Ανατολής δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Τα σύνορα των κρατών θεωρείται ότι αποτελούν αποτέλεσμα της δράσης δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
Επιπλέον, τα δεδομένα επιβαρύνθηκαν από λανθασμένες επιλογές εξωγενών παραγόντων και ηγετών της περιοχής. Η στήριξη του Σιίτη Μαλίκι στο Ιράκ και η ανικανότητα του να προσφέρει ανταλλάγματα σε Σουνίτες και Κούρδους ουσιαστικά παγιοποίησε αυτό που φαινόταν αναπόφευκτο μετά την πτώση του Σ. Χουσεΐν, την άτυπη τριχοτόμηση της χώρας. Με την πολιτική του αποκλεισμού των άλλων δύο συνιστωσών της χώρας ο Μαλίκι ουσιαστικά διευκόλυνε την άνοδο του ΙΚ και των λοιπών τζιχαντιστών. Αυτό κατέστη εμφανές από τη δράση πυρήνων στο Ιράκ οι οποίοι με πράξεις βαρβαρότητας μιμούνται τους τζιχαντιστές του ΙΚ στη Συρία.
Η αντιμετώπιση ενός τέτοιου ριζοσπαστικού κινήματος απαιτεί εκ των πραγμάτων συνέργειες με τον Μουσουλμανικό Κόσμο. Η όποια μονομερής δράση από μέρους της Δύσης θα ενισχύσει το ιδεολογικό προφίλ των τζιχαντιστών και τον αντι-αμερικανισμό του Μουσουλμανικού Κόσμου. Υπό αυτό το πρίσμα η συνεργασία με δυνάμεις που θεωρούνται ακραίες αλλά απορρίπτουν τις πρακτικές των τζιχαντιστών του ΙΚ θα αποτελέσει κλειδί για ένα πλαίσιο στρατιωτικής, διπλωματικής και πολιτικής αντιμετώπισης του φαινομένου.
* Ο κ. Βοσκόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
πηγή : voria.gr/ 20-09-2014
Διαβάστε αύριο στη Voria.gr το δεύτερο μέρος της ανάλυσης του φαινομένου του Ισλαμικού Κράτους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου