Μάαστριχτ: Μια επέτειος μεταξύ γιορτής και μνημοσύνου

Η Ε.Ε. γίνεται θύμα της στρατηγικής επιτυχίας της.

του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Γιορ­τή δεν το λες. Πιο πολύ προς μνη­μό­συ­νο τεί­νει. Γιορ­τή ή μνη­μό­συ­νο, το ευ­ρω­παϊ­κό ιε­ρα­τείο επι­χει­ρεί να προ­σεγ­γί­σει δι­θυ­ραμ­βι­κά τη «στρογ­γυ­λή» επέ­τειο των 25 χρό­νων από τη Συν­θή­κη του Μά­α­στρι­χτ. Και μά­λι­στα με δυο ημε­ρο­μη­νί­ες ανα­φο­ράς: την 9η Δε­κεμ­βρί­ου 1991, οπότε η Συν­θή­κη εγκρί­θη­κε από τη Σύ­νο­δο Κο­ρυ­φής των 12 μελών της τότε ΕΟΚ, και την 7η Φε­βρουα­ρί­ου 1992, οπότε υπο­γρά­φτη­κε. Ωστό­σο, η πραγ­μα­τι­κή ημε­ρο­μη­νία γέν­νη­σης της Ε.Ε. που δια­δέ­χθη­κε την ΕΟΚ είναι η 1η Νο­εμ­βρί­ου 1993, οπότε τέ­θη­κε σε ισχύ. Είχε με­σο­λα­βή­σει ένα δη­μο­ψή­φι­σμα στη Δανία που την απέρ­ρι­ψε και μια μακρά δια­πραγ­μά­τευ­ση «εξαι­ρέ­σε­ων» από τη Συν­θή­κη, της Δα­νί­ας και πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο της Βρε­τα­νί­ας. Αλλά, οι «τε­λε­τάρ­χες» της Ε.Ε. δεν θέ­λουν να συν­δέ­ο­νται οι χρυ­σές επέ­τειοι της Ε.Ε. με απε­χθή συμ­βά­ντα, δη­μο­ψη­φί­σμα­τα και λαϊ­κές ετυ­μη­γο­ρί­ες – κατά κα­νό­να αρ­νη­τι­κές για το ευ­ρω­παϊ­κό σχέ­διο.

Οφεί­λου­με να ομο­λο­γή­σου­με ότι στα προ­ε­όρ­τια της επε­τεί­ου στην ολ­λαν­δι­κή πό­λη-γε­νέ­τει­ρα της Ε.Ε, στο Μά­α­στρι­χτ, στις 9 Δε­κεμ­βρί­ου, ου­δείς από τους εκ­προ­σώ­πους της ευ­ρω­παϊ­κής ηγε­σί­ας που μί­λη­σαν (Γιούν­κερ, Τί­μερ­μανς, Ντάι­σε­μπλουμ, Σουλτς) σε μικρά ακα­δη­μαϊ­κά ακρο­α­τή­ρια χρη­σι­μο­ποί­η­σε πα­νη­γυ­ρι­κούς τό­νους. Με δε­δο­μέ­νο ότι ύστε­ρα από 25 χρό­νια με­τε­ξέ­λι­ξης της «κοι­νής αγο­ράς» (ΕΟΚ) σε «Ένωση» αυτή βρί­σκε­ται πλη­σιέ­στε­ρα στην απο­σύν­θε­ση παρά στην ολο­κλή­ρω­ση, προ­τί­μη­σαν....
να προ­σφύ­γουν σε ιστο­ρι­κούς «εκ­βια­σμούς»: «Χωρίς την ΕΕ», είπε ο Γιουν­κέρ, «καμία χώ­ρα-μέ­λος δεν είναι ικανή από μόνη της να έχει πο­λι­τι­κό βάρος στον κόσμο. Αυτή τη στιγ­μή εί­μα­στε ένα ση­μα­ντι­κό μέρος της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας, το 25% του ΑΕΠ. Σε δέκα χρό­νια, το πο­σο­στό αυτό θα είναι 15%. Σε 20 χρό­νια κα­νέ­να μέλος της ΕΕ μόνο του δεν θα είναι μέλος της G7». Και πρό­σθε­σε με­ρι­κά ακόμη δρα­μα­τι­κό­τε­ρα στοι­χεία για τη δη­μο­γρα­φι­κή πα­ρακ­μή της Ε.Ε. σ’ έναν κόσμο που σε λίγες δε­κα­ε­τί­ες θα αριθ­μεί 10 δισ. κα­τοί­κους.

Μια απο­τυ­χία, προ­ϊ­όν επι­τυ­χί­ας

Το πρό­βλη­μα της ευ­ρω­παϊ­κής νο­μεν­κλα­τού­ρας είναι πως απο­δει­κνύ­ε­ται εξαι­ρε­τι­κά δύ­σκο­λο να απο­συν­δέ­σει τον κατά Μά­α­στρι­χτ σχε­δια­σμό της Ε.Ε. από αυτό που μια αυ­ξα­νό­με­νη πλειο­ψη­φία των ευ­ρω­παϊ­κών κοι­νω­νιών σε όλες τις χώρες -αν και με ποι­κί­λες εθνι­κές ιδιο­μορ­φί­ες- βιώ­νει ως απο­τυ­χία του Μά­α­στρι­χτ και εκ­φρά­ζει ως γε­νι­κευ­μέ­νη αμ­φι­σβή­τη­ση του ευ­ρω­παϊ­κού project – αν και με προ­βλη­μα­τι­κό πο­λι­τι­κό πρό­ση­μο. Το ευ­ρω­παϊ­κό ιε­ρα­τείο κιν­δυ­νεύ­ει να πέσει θύμα όχι της απο­τυ­χί­ας, αλλά της επι­τυ­χί­ας του Μά­α­στρι­χτ: η σα­ρω­τι­κή επί­θε­ση στην ερ­γα­σία και στο κοι­νω­νι­κό κρά­τος, η αύ­ξη­ση των ανι­σο­τή­των ανά­με­σα στις χώρες αντί της δια­κη­ρυσ­σό­με­νης σύ­γκλι­σής τους, η έκρη­ξη του δη­μο­σί­ου χρέ­ους, η ισχνή ανά­πτυ­ξη της Ευ­ρω­ζώ­νης και η στα­θε­ρο­ποί­η­ση της ανερ­γί­ας σε υψηλά επί­πε­δα δεν ήταν απο­τέ­λε­σμα από­κλι­σης από τη στρα­τη­γι­κή του Μά­α­στρι­χτ, αλλά της συ­νε­πούς εφαρ­μο­γής της.

Η στρα­τη­γι­κή αυτή ήταν απλή στη σύλ­λη­ψή της: Η ΕΟΚ, από απλή κοινή αγορά χωρίς δα­σμούς, έμελ­λε να εξε­λι­χθεί σε μια πο­λι­τι­κή, οι­κο­νο­μι­κή και νο­μι­σμα­τι­κή ένωση, εδραιω­μέ­νη στις λε­γό­με­νες τέσ­σε­ρις ελευ­θε­ρί­ες κί­νη­σης: κε­φα­λαί­ων, αγα­θών, υπη­ρε­σιών και ερ­γα­ζο­μέ­νων. Σε αντί­θε­ση, όμως, με όλη την προη­γού­με­νη ιστο­ρι­κή εμπει­ρία, βάσει της οποί­ας η πο­λι­τι­κή ένωση, κυ­ρί­ως με τη μορφή του έθνους κρά­τους ή της ομο­σπον­δί­ας κρα­τών, προη­γεί­ται της νο­μι­σμα­τι­κής και οι­κο­νο­μι­κής, στην Ε.Ε. δρο­μο­λο­γή­θη­καν όλα αντί­στρο­φα: πρώτα έγινε η νο­μι­σμα­τι­κή ένωση, μέσω αυτής προ­ω­θή­θη­κε η οι­κο­νο­μι­κή ένωση (με τα «κρι­τή­ρια σύ­γκλι­σης» που μετά έγι­ναν «Σύμ­φω­νο Στα­θε­ρό­τη­τας», με αυ­στη­ρούς κα­νό­νες, κυ­ρώ­σεις και πρό­στι­μα) και μόλις τώρα ανα­ζη­τεί­ται το μο­ντέ­λο της πο­λι­τι­κής ένω­σης, ως λε­ό­ντειας εται­ρεί­ας ανά­με­σα στους χα­ο­τι­κά άνι­σους εταί­ρους που έχει δη­μιουρ­γή­σει η νο­μι­σμα­τι­κή ένωση. Στην 25ε­τία από τη Συν­θή­κη του Μά­α­στρι­χτ η πο­λι­τι­κή ενο­ποί­η­ση προ­ω­θή­θη­κε επι­λε­κτι­κά μόνο στους το­μείς της με­τα­να­στευ­τι­κής πο­λι­τι­κής, της  εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής, της ασφά­λειας και της στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­σης της Ε.Ε., στοι­χεία που την κα­θι­στούν μια κα­τε­ξο­χήν ιμπε­ρια­λι­στι­κή ένωση.

«Σχε­δια­στι­κό λάθος» ή στρα­τη­γι­κή;

Αυτή η «ανά­πο­δη» ενο­ποί­η­ση αντι­με­τω­πί­ζε­ται συχνά, ακόμη και από την Αρι­στε­ρά, σαν «σχε­δια­στι­κό λάθος» της Ε.Ε., που οδή­γη­σε στην ετε­ρο­βα­ρή ανά­πτυ­ξή της υπέρ της Γερ­μα­νί­ας και ελά­χι­στων ακόμη χωρών που άντλη­σαν τε­ρά­στια πλε­ο­νά­σμα­τα από τις υπό­λοι­πες. Ωστό­σο, το ότι η ΟΝΕ εξε­λί­χθη­κε σε γερ­μα­νι­κή ενο­ποί­η­ση και το ευρώ σε με­ταμ­φιε­σμέ­νο μάρκο δεν ήταν αστο­χία. Ήταν στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή τμή­μα­τος του ευ­ρω­παϊ­κού κε­φα­λαί­ου, πρω­τί­στως του χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού, που εξά­ντλη­σε τα πε­ρι­θώ­ρια επιρ­ρο­ής στην ευ­ρω­παϊ­κή πο­λι­τι­κή ελίτ και ιδιαί­τε­ρα στο γαλ­λο-γερ­μα­νι­κό άξονα,  εκ­προ­σω­πού­με­νο τότε από τους Μι­τε­ράν και Κολ.

Υπάρ­χει η προ­φα­νής γε­ω­πο­λι­τι­κή διά­στα­ση στην επι­τά­χυν­ση της ΟΝΕ, λίγο μετά τη γερ­μα­νι­κή ενο­ποί­η­ση και την κα­τάρ­ρευ­ση των κα­θε­στώ­των στην κε­ντρι­κή και ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη, που αντι­με­τω­πί­στη­κε ως ζω­τι­κός χώρος του ευ­ρω­παϊ­κού πυ­ρή­να, με δύο κύ­μα­τα διεύ­ρυν­σης από τους 12 του Μά­α­στρι­χτ στους 27 της ση­με­ρι­νής Ε.Ε. Τα κρι­τή­ρια σύ­γκλι­σης, η συμ­μόρ­φω­ση στο Σύμ­φω­νο Στα­θε­ρό­τη­τας, η βίαιη «απε­λευ­θέ­ρω­ση» των αγο­ρών από εθνι­κές ρυθ­μί­σεις δεν ήταν μόνο ένα «μνη­μό­νιο» προ­σαρ­μο­γής για πα­λαιά και νέα κρά­τη-μέ­λη, αλλά κι ένας μη­χα­νι­σμός με­τα­φο­ράς πλού­του, κε­φα­λαί­ων, ιδιο­κτη­σί­ας, ακόμη και υψη­λής ποιό­τη­τας αν­θρώ­πι­νου δυ­να­μι­κού από την πε­ρι­φέ­ρεια στο κέ­ντρο της Ε.Ε.

Νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός ή ορ­ντο­λι­μπε­ρα­λι­σμός;

Στα 25 χρό­νια από το Μά­α­στρι­χτ η ευ­ρω­παϊ­κή ολο­κλή­ρω­ση συ­νε­χί­στη­κε μ’ ένα βαθμό αυ­θορ­μη­τι­σμού και προ­σαρ­μο­γής στη συ­γκυ­ρία, ιδιαί­τε­ρα αυτήν  της χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής κρί­σης. Ωστό­σο, πα­ρέ­μει­νε εντός ενός συ­νε­κτι­κού στρα­τη­γι­κού σχε­δί­ου, το οποίο συ­νή­θως ταυ­τί­ζε­ται με τα βα­σι­κά προ­τάγ­μα­τα του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού. Αυτό, όμως, δεν είναι από­λυ­τα ακρι­βές. Το ευ­ρω­παϊ­κό σχέ­διο κα­ταρ­τί­στη­κε πε­ρισ­σό­τε­ρο με βάση τις αρχές του «ορ­ντο­λι­μπε­ρα­λι­σμού» (ordoliberalismus, εκ του ordo=τάξη, και liberalism=φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός), του γερ­μα­νι­κού ρεύ­μα­τος οι­κο­νο­μι­κής σκέ­ψης (σχολή του Φράι­μπουργκ) στο οποίο βα­σί­στη­κε το μο­ντέ­λο της με­τα­πο­λε­μι­κής Δυ­τι­κής Γερ­μα­νί­ας. Σε από­κλι­ση από το νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, ο γερ­μα­νι­κός ορ­ντο­λι­μπε­ρα­λι­σμός επι­φυ­λάσ­σει ένα ση­μα­ντι­κό ρόλο στο κρά­τος, ή άλλες ημι­κρα­τι­κές (κατά κα­νό­να «ανε­ξάρ­τη­τες») αρχές ως εγ­γυ­η­τές του «υγιούς» κα­πι­τα­λι­στι­κού αντα­γω­νι­σμού.  Στη Συν­θή­κη του Μά­α­στρι­χτ, στο Σύμ­φω­νο Στα­θε­ρό­τη­τας, στο Δη­μο­σιο­νο­μι­κό Σύμ­φω­νο και στο Σύμ­φω­νο για το ευρώ+, στην ακα­τά­σχε­τη γερ­μα­νι­κή φλυα­ρία περί «ένω­σης των κα­νό­νων», στη συ­νταγ­μα­το­ποί­η­ση της λι­τό­τη­τας, στη λει­τουρ­γία της ΕΚΤ και του ESM, είναι απο­τυ­πω­μέ­νες οι βα­σι­κές αρχές του «ορ­ντο­λι­μπε­ρα­λι­σμού». Ίσως δεν είναι τυ­χαίο ότι η πρώτη χώρα που φεύ­γει απ’ το ευ­ρω­παϊ­κό μα­ντρί είναι η γε­νέ­τει­ρα του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, η Βρε­τα­νία.

Η με­τα­φυ­σι­κή των πλε­ο­να­σμά­των

Αλλά δεν θα είναι και η τε­λευ­ταία. Η υλο­ποί­η­ση του ευ­ρω­παϊ­κού σχε­δί­ου κατά τη γερ­μα­νι­κή τάξη πραγ­μά­των έχει δη­μιουρ­γή­σει αβυσ­σα­λέα χά­σμα­τα ανά­με­σα σε ελά­χι­στους κερ­δι­σμέ­νους και πολ­λούς χα­μέ­νους. Έχει προ­κα­λέ­σει σχί­σμα­τα ακόμη και εντός της γερ­μα­νι­κής ολι­γαρ­χί­ας, ένα τμήμα της οποί­ας έχει «αυ­το­μο­λή­σει» φα­νε­ρά προς την ακρο­δε­ξιά «Εναλ­λα­κτι­κή για τη Γερ­μα­νία» (AfD). Έχει κα­τα­κερ­μα­τί­σει την Ε.Ε. σε συ­γκυ­ρια­κές συμ­μα­χί­ες κρα­τών.

Είναι πε­ρί­που ανα­πό­φευ­κτο. Δεν χρειά­ζε­ται να είναι κα­νείς οι­κο­νο­μο­λό­γος για να κα­τα­λά­βει ότι η απαί­τη­ση όλες οι χώρες της Ευ­ρω­ζώ­νης να είναι εξί­σου πλε­ο­να­σμα­τι­κές είναι πα­ρα­λο­γι­σμός. Εύ­λο­γα εξα­νί­στα­ται ο Μάρ­τιν Γουλφ των Financial Times με την ιδέα ότι όλη η Ευ­ρω­ζώ­νη μπο­ρεί να γίνει μια με­γά­λη Γερ­μα­νία χα­μη­λών μι­σθών και με­γά­λων εξα­γω­γών: «Υπο­τί­θε­ται ότι όλοι πρέ­πει να εξα­σφα­λί­σουν πλε­ό­να­σμα στο ισο­ζύ­γιο τρε­χου­σών συ­ναλ­λα­γών; Αν είναι έτσι, με ποιους – με τους Αρεια­νούς; Κι αν όλοι πράγ­μα­τι πα­σχί­ζουν να εξα­σφα­λί­σουν αυτό το πλε­ό­να­σμα, τι άλλο απο­τέ­λε­σμα μπο­ρεί να υπάρ­ξει εκτός από πα­γκό­σμια ύφεση;»…

Εύ­στο­χα τα ερω­τή­μα­τα, αν και δια­τυ­πώ­νο­νται σαν να αγνο­εί­ται η αυ­το­κα­τα­στρο­φι­κή φύση του ύστα­του κα­πι­τα­λι­σμού. Οι κε­φα­λές του οποί­ου έχουν προ πολ­λού υπερ­βεί το όριο με­τα­ξύ (κυ­νι­κού) ορ­θο­λο­γι­σμού και με­τα­φυ­σι­κής.

από την «Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά»