Νίκος Χ. για το Avantgarde
Είναι τέχνη το Survivor;
Εκ πρώτης όψεως μπορεί να φανεί ότι αυτό το ερώτημα είναι άσχετο με τη συζήτηση που διεξάγει η αριστερά. Το survivor είναι για τους ελαφρόμυαλους, για όσους δεν έχουν τι να κάνουν με τον χρόνο τους, για αυτό και τον σπαταλούν βλέποντας βλακείες. Όμως πρέπει να έχουμε υπόψη ότι η συγκεκριμένη σειρά άμεσα ή έμμεσα παράγει ιδεολογία. Τα γεγονότα της σειράς, οι χαρακτήρες της εντάσσονται στη συζήτηση της ελληνικής κοινωνίας και επηρεάζουν επομένως τα συμπεράσματα που θα βγάζει για τη ζωή.
Κατά τη γνώμη μου αρχικά πρέπει να δούμε αν το survivor συνιστά τέχνη. Ένα χαρακτηριστικό της σειράς είναι η αμεσότητά της. Σε αντίθεση δηλαδή με οποιαδήποτε ταινία ή θεατρική παράσταση, το survivor εμφανίζεται στον θεατή ως κάτι το ανεπεξέργαστο, σαν κάτι που συνέβη στην γειτονιά του. Είναι οι γνωστοί μας άνθρωποι, οι οποίοι έτυχε απλώς να λάβουν μέρος στο παιχνίδι. Το αποτέλεσμα της σειράς είναι θεωρητικά απρόβλεπτο καθώς δεν υπάρχει αυστηρό σενάριο, και οι πρωταγωνιστές της δεν ακολουθούν κάποιο ρόλο μπροστά στην κάμερα. Το reality show εμφανίζεται σαν να μην έχει και κάποιο νόημα. Προβάλει ως μία ροή γεγονότων, καθώς δεν θεωρούμε ότι υπάρχει και κάποιο «βαθύτερο» νόημα.
Ωστόσο οι πράξεις των πρωταγωνιστών δεν γίνονται στο κενό. Το κλειδί βρίσκεται στο πλαίσιο της σειράς. Οι παίχτες καλούνται να αντιμετωπίσουν πρωτίστως την άγρια φύση με ελάχιστα εφόδια. «Αμφισβητείται» η ίδια τους η σωματική ύπαρξη και πρέπει εκ των πραγμάτων να δουν πρώτα από όλα τον εαυτό τους. Δύο ομάδες, οι «διάσημοι» και οι «μαχητές» αντιπαλεύουν η μία την άλλη σε γελοία αθλήματα σωματικής κυρίως ικανότητας με κέρδος το δικαίωμα ασυλίας από τον αποκλεισμό και άλλα οφέλη για να αντισταθμιστεί η πείνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι δραστηριότητες βάσει των οποίων κρίνεται το ποια ομάδα κερδίζει δεν προϋποθέτουν συνεργατικό πνεύμα ανάμεσα στα μέλη της κάθε ομάδας, αποδοχή των απόψεων των άλλων, τη δυνατότητα έκφρασης ευγενούς άμιλλας. Είναι κατά βάση ατομικά σωματικά αθλήματα από τα οποία κρίνεται η συνολική απόδοση της ομάδας από τις επιδόσεις του χειρότερου. Στην ομάδα όμως που χάνει τυχαίνει και ο κλήρος του να ψηφίσει τον «πιο αδύναμο κρίκο» για να θυμηθούμε την ομώνυμη εκπομπή. Ως αποτέλεσμα ακόμα και χωρίς συνειδητή απόδοση ρόλου, ο καθένας αποκτά τον δικό του, και από το πουθενά εμφανίζεται ένα σενάριο.
Αυτό το σενάριο δεν δημιουργήθηκε τυχαία. Αντιθέτως έχει συγκροτηθεί βάσει μίας λογικής για τη κοινωνία, την οποία προσπαθεί να αναπαραστήσει μέσω του σεναρίου. Η κάμερα στην τέχνη δεν αποτυπώνει «ολόκληρη» την πραγματικότητα. Κάθε ατομική σκηνή αποτελεί μία αφαίρεση από το συνολικό πλαίσιο της, η οποία δένεται με τις υπόλοιπες ώστε να συσταθεί μία συγκεκριμένη αφήγηση μίας ιστορίας. Το survivor γίνεται κατ’ ανάγκην τέχνη. Όχι επειδή το μέσο προσδιορίζει το τι είναι τέχνη και τι όχι, αλλά επειδή ο βασικός στόχος της τέχνης (οποιασδήποτε) είναι η αποτύπωση του χαρακτήρα του κοινωνικού δεσμού. Πιο συγκεκριμένα εξυπηρετεί ένα υπόδειγμα για το πώς είναι (ή το πώς θα έπρεπε να είναι) η κοινωνία, ποιά είναι η θέση του υποκειμένου σε αυτή και πως το υποκείμενο εντάσσεται σε αυτή.
Αν είναι λοιπόν τέχνη, ποια λογική εξυπηρετεί;
Προϋπόθεση για αυτό είναι να καταλάβουμε τα χαρακτηριστικά της εκπομπής ως σύμβολα. Η φύση αναπαριστά το βίαιο περιβάλλον του σύγχρονου ανθρώπου. Το κυνήγι της καθημερινής επιβίωσης μέσα σε ένα περιβάλλον, το οποίο ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατανοήσει ή να τροποποιήσει προς όφελος του. Πίσω από το απομονωμένο νησί στη μέση του πουθενά, βρίσκεται ο Ροβινσώνας Κρούσος του 21ου αιώνα, ο οποίος βρίσκεται εγκλωβισμένος από μία θάλασσα από εχθρούς που το μόνο που θέλουν είναι η εξόντωση του. Είτε θα «πεθάνει» είτε θα οδηγηθεί στη κορυφή, κερδίζοντας χρήματα, θυμίζοντας μας το γνωστό Get rich or die trying του ξεπεσμού του αμερικανικού ραπ. Όλοι είναι ένας πιθανός μελλοντικός εχθρός. Οι ομάδες δεν αποτελούν πραγματικές συλλογικότητες και συνενώνονται ως άθροισμα των ατομικών επιδιώξεων των μελών τους. Απαιτείται λοιπόν μία αποκλειστικά ατομική στρατηγική επιβίωσης, η οποία δημιουργεί μία πρωτόγνωρη ωμότητα.
Μήπως όμως δεν είναι και έτσι τα πράγματα; Μία ταξική ουδέτερη τοποθέτηση για την τέχνη θα έλεγε πως το survivor απλούστατα περιγράφει την πραγματικότητα. Δεν θα ήταν δύσκολο άλλωστε να αποδείξουμε ότι υπάρχουν τέτοιοι κανίβαλοι και στην ελληνική κοινωνία, όπως αυτοί στο Survivor. Με αυτή την έννοια οι υποστηριχτές αυτών των απόψεων θα έπρεπε να βάλουν στην ίδια θέση το survivor με το Saló του Παζολίνι, καθώς και αυτό περιγράφει τις συμπεριφορές εξαχρειωμένων. Η διαφορά έγκειται στο ότι το Saló αποτυπώνει μία μορφή της εξαχρείωσης (συγκεκριμένα την αρρωστημένη σεξουαλικότητα ανθρώπων που ενστερνίζονται τον φασισμό) με σκοπό να αποκαλύψει τον απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο βλέπει ο φασισμός τις κοινωνικές σχέσεις. Το survivor αντιθέτως αποδέχεται αυτόν τον κανιβαλισμό, ο οποίος αποτελεί και την ιδεολογία των ανθρώπων που το σκέφτηκαν.
Οποιοδήποτε έργο τέχνης συνομιλεί με το κοινό του, αναμετριέται με τις αντιλήψεις του προκειμένου να μεταφέρει τη δική του θέση για την κοινωνία. Ακόμα και αν η θέση του είναι ότι δεν υπάρχει καθολικό νόημα και ότι τα πάντα είναι υποκειμενικά, όπως μας έχουν συνηθίσει οι υποστηριχτές του μεταμοντερνισμού. Το συγκεκριμένο έργο προτείνει μία ατομική στρατηγική για τα προβλήματα του μέσου ανθρώπου. Ο καθένας μας πρέπει να υιοθετήσει μία στομαχική προσέγγιση της συμβίωσής του με τους άλλους ανθρώπους. Όλα είναι θεμιτά στον αγώνα για το στόχο, όποιος και αν είναι αυτός. Η κοινωνία είναι ένα σύνολο εχθρών. Το survivor επομένως προβάλλει ως ένα γνήσιο τέκνο της εξαχρείωσης του αστικού πολιτισμού. Τα τελευταία χρόνια ιδίως, τέτοιου είδους έργα έχουν βομβαρδίσει το ελληνικό τοπίο. Οι «καλλιτέχνες» τύπου Snik, Ypo και Tus εκφράζουν ακριβώς την ίδια σάπια ιδεολογία με λιγότερο διακριτικό βέβαια τρόπο.
Τέχνη και Αριστερά
Αυτή είναι μία αντιπαράθεση που δεν πρέπει να αφήνει την αριστερά δίχως λόγο. Η ταξική πάλη μεταφέρεται σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής και φυσικά στον πολιτισμό και την Τέχνη. Το survivor, όπως και τα περισσότερα reality, έμμεσα υποσκάπτει το ηθικό υπόδειγμα της αριστεράς. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όσοι βλέπουν reality δεν είναι αριστεροί ή ότι σταματούν να είναι. Η αριστερή συνείδηση δεν γεννιέται απλώς επειδή κάποιος έτυχε να βρεθεί σε μια συνδικαλιστική μάχη ή επειδή είχε κάποιες μαχητικές εμπειρίες ή επειδή εκβιάστηκε ότι θα του μειώσουν τον μισθό. Τέτοιες εμπειρίες μπορούν να αποτελέσουν σημαντικές αφορμές για να βρεθεί ένας άνθρωπος σε επαφή με την ερμηνεία της αριστεράς για τον κόσμο. Είναι όμως μερικές θεμελιώδεις ηθικές αξίες ή στοιχεία της ταυτότητάς του, όπως το να νοιάζεται για την καθολική αδικία, που μπορούν υπό όρους να τον στρατεύσουν και στην αριστερά.
Σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να καλέσει σε ένα μαζικό κλείσιμο των τηλεοράσεων. Στον αντίποδα της σαβούρας που μας σερβίρουν, πρέπει να οικοδομήσουμε την δική μας τέχνη, η οποία να αποτυπώνει τη δική μας θέαση για τις κοινωνικές σχέσεις. Μία επαναστατική τέχνη που να είναι σε θέση να διαβάσει το πώς αναπτύσσονται οι κοινωνικοί δεσμοί στην σημερινή εποχή στο πλαίσιο της ταξικής πάλης και να είναι σε θέση να αποκωδικοποιήσει το πώς αυτό εκφράζεται στο ξεχωριστό υποκείμενο. Μία τέχνη που θα βοηθά και θα στηρίζει τους καταφρονεμένους αυτής της κοινωνίας ώστε να γίνουν ξανά η δύναμη που κάποτε σάρωνε δυναστείες, κυβερνήσεις και στρατούς.
avantgarde2009.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου